พระจูฬปันถกเถระ

ผู้เป็นเอตทัคคะด้านมโนมยิทธิ

   พระจูฬปันถกเถระ (เติมคำว่า จูฬ ข้างหน้าเพราะเป็นบ้องชาย พระมหาปันถกะ) ท่านบวชตามการสนับสนุนของพี่ชาย ท่านเป็นคนมีปัญญาทึบมาก ไม่สามารถท่องคาถาบทหนึ่งตามที่พี่ชายสอนให้ (เกิดจากวิบากกรรมในอดีตชาติ) จึงถูกพระพี่ชายขับออกจากสำนัก
   เมื่อพระพุทธเจ้าทราบความจริง จึงได้ให้ประทานผ้าเช็ดพระบาทสีขาวบริสุทธิ์ให้นั่งลูบพร้อมคำบริกรรมว่า “รโชหรณํ รโชหรณํ” ในที่สุดท่านพิจารณาเห็นว่า ผ้าขาวเมื่อถูกลูบมีสีคล้ำลง จึงนำมาเปรียบกับชีวิตของคนเราที่ไม่มีความยั่งยืน จึงได้เจริญวิปัสสนาและบรรลุพระอรหันต์ เมื่อท่านบรรลุพระอรหันต์ ท่านได้ปฏิสัมภิทาญาณ ชำนาญในการใช้มโนมยิทธิ (ฤทธิ์สำเร็จทางใจ)
   พระจูฬปันถกะ เป็นตัวอย่างสำคัญที่แสดงให้เห็นว่า ปัญญาในการตรัสรู้ไม่เกี่ยวกับปัญญาในการจำเรียนรู้ทั่วไป (สัญญา) แต่ปัญญาในการตรัสรู้ คือ จินตมยปัญญา กล่าวคือ ความสามารถที่จะใช้ปัญญาแยบคายที่เกิดจากใช้ปัญญาภายในพิจารณาให้เห็นความจริงของโลกได้ด้วยตนเองได้หรือไม่ การท่องจำ หรือเรียนเก่งไม่เก่ง จึงไม่ใช่อุปสรรคในการตรัสรู้ธรรมแต่ละประการใด