พระมหากัจจายนเถระ เป็นผู้มีรูปงาม มีผิวเหลืองดุจทอง เป็นบุตรของพราหมณ์ชื่อว่า กัญจนะ กัจจานโคตร หรือกัจจายนโคตร ปุโรหิตของพระเจ้าจัณฑปัชโชต ในกรุงอุชเชนี เมื่อเจริญวัยขึ้นแล้วเรียนจบไตรเพท เมื่อบิดาเสียชีวิตแล้ว ได้รับตำแหน่งปุโรหิตแทนบิดา
กัจจายยนะอำมาตย์ไ้เดินทางกับพวกอีก 7 คนไปสู่สำนักของพระผู้มีพระภาคเจ้าเพื่อฟังธรรม พอจบพระธรรมเทศนา ได้บรรลุพระอรหัตผล พร้อมทั้งปฏิสัมภิทาพร้อมกับคนทั้ง 7 คน
ท่านมีส่วนสำคัญในการทูลขอให้พระพุทธองค์ทรงแก้ไขพุทธบัญญัติบางข้อซึ่งขัดต่อวันตีทักขิณาปถชนบท 5 ข้อ เช่น การอนุญาตการอุปสมบทในปัจจันตชนบท ด้วยสงฆ์มีพระวินัยเป็นที่ 5 เป็นต้น
