พระภคุเถระ เกิดในตระกูลศากยวงศ์ในกรุงกบิลพัสดุ์ เมื่อพระบรมศาสดาเสด็จมาโปรดพระประยูรญาติ แล้วเสด็จออกจากกรุงกบิลพัสดุ์ไปประทับอยู่ที่อนุปิยนิคมอัมพวนารามของมัลลกษัตริย์
ในเวลานั้น มีศากยกุมารผู้มีชื่อเสียงโด่งดังออกบวชตามพระบรมศาสดาเป็นอันมาก วันหนึ่งอนุรุทธศากยกุมารมีความประสงค์จะออกบวชตามเสด็จพระบรมศาสดาบ้าง จึงได้ชักชวนภคุศากยกุมารให้ออกบวชด้วย
เมื่อภคุศากยกุมารมีความพอใจในการที่จะอุปสมบทตามคำชักชวน จึงได้พากันเสด็จออกจากกรุงกบิลพัสดุ์ พร้อมด้วยเจ้าศากยะ 4 พระองค์ คือ ภัททิยะ อนุรุทธ อานันทะ กิมพิละ โกลิยกุมารอีกหนึ่งองค์ คือ เทวทัต รวมทั้งอุบาลีผู้เป็นนายภูษามาลา เป็น 7 คนพากันไปเข้าเฝ้าพระบรมศาสดาซึ่งประทับอยู่ที่อนุปิยนิคม แคว้นมัลละ ทูลขออุปสมบทในพระธรรมวินัย พระองค์ก็ทรงอนุญาตให้เป็นพระภิกษุในพระพุทธศาสนา
เมื่อพระภคุศากยะได้อุปสมบทแล้ว เป็นผู้ไม่ประมาท ตั้งใจบำเพ็ญความเพียรในวิปัสสนากรรมฐาน ไม่ช้าไม่นาน ก็ได้สำเร็จพระอรหันตผล เป็นพระอเสขบุคคลในพระพุทธศาสนา
