พระสาคตเถระ

ผู้เป็นเอตทัคคะด้านเตโชกสิณสมาบัติ

พระสาคตเถระ เกิดในตระกูลพราหมณ์ พระนครสาวัตถี ครั้นเจริญวัยแล้วได้ฟังพระธรรมเทศนาในสำนักของพระบรมศาสดา จึงเกิดศรัทธาเลื่อมใสในพระพุทธศาสนาได้ออกบรรพชาอุปสมบทถือเพศเป็นบรรพชิต แล้วยังฌานสมาบัติ 8 ประการให้บังเกิดขึ้น มีความชำนิชำนาญในองค์ฌานมาก
   ท่านได้ทรมานพญานาคชื่อว่า อัมพติฏฐกะ ให้สิ้นฤทธิ์ เมื่อเวลาท่านออกบิณฑบาต ประชาชนเลื่อมใสมาก จึงได้นำสุรามาถวายท่านได้ดื่มฉลองศรัทธาไปเรื่อยๆ จนเมาไม่ได้สติ นอนหลับใกล้กองขยะริมทางเดิน เมื่อพระพุทธองค์เสด็จเดินผ่านไปพบเข้า จึงทรงรับสั่งให้ภิกษุช่วยกันหามกลับวัด แล้วตรัสถามพร้อมตำหนิว่า พระสาคตเถระมีฤทธิ์มากปราบพญานาคพิชิตงูพิษได้ง่าย แต่พ่ายสุรา แม้แต่งูตัวเล็กๆ ตอนนี้ก็ปราบไม่ได้
   ท่านจึงเกิดความสังเวชสลดใจในการกระทำเช่นนั้นเป็นอย่างมากเจริญวิปัสสนากรรมฐานไม่นาน ก็ได้สำเร็จอรหัตตผลเป็นพระอเสขบุคคลในพระพุทธศาสนา พระสาคตเถระผู้ชำนาญในการเข้าเตโชธาตุและได้เป็นต้นบัญญัติสุราปานสิกขาบท และเคยเป็นพุทธอุปัฏฐากสมัยต้นพุทธกาลอีกด้วย