พระเถระอุปคุต น่าจะเป็นชาวเมืองปาตลีบุตร เกิดหลังพุทธกาล 200 ปี เมื่อบวชแล้วได้บำเพ็ญเพียรจนสำเร็จเป็นพระอรหันต์ขีณาสพ สำเร็จอภิญญาต่างๆ จนสามารถแสดงอภินิหาร เป็นที่เล่าลือมาจนทุกวันนี้ ท่านจำพรรษาที่สะดือทะเล
เมื่อพระเจ้าอโศกมหาราชหันมานับถือพระพุทธศาสนาค้นพบพระบรมสารีริกธาตุ และได้สร้างพระเจดีย์ 8,400 องค์ ทั่วชมพูทวีป เพื่อบรรจุพระบรมสารีกธาตุ พระยามรมาปรากฏและก่อกวนงานฉลองพระบรมธาตุเจดีย์โดยแสดงฤทธิ์ต่างๆ ท่านก็สามารถแก้ไขได้จนหมดสิ้น ในที่สุดท่านก็เนรมิตซากหมาเน่าห้อยคอพระยามารไว้อธิษฐานไม่ให้มีใครแก้ได้ พระยามารก็ลดทิฐิมานะ ได้ระลึกนึกถึงนึกถึงคุณของพระบรมศาสดาว่า ขนาดลูกศิษย์ยังมีฤทธิ์เดชมากมายแล้ว พระบรมศาสดาจะมีฤทธานุภาพมากเพียงใด พระยามารจึงตั้งความปรารถนาเป็นพระพุทธเจ้าในอนาคตกาล ท่านจึงได้อธิษฐานแก้ซากหมาเน่าออก เป็นตำนานเล่าขานมาจนทุกวันนี้
ท่านมีปฏิปทาดำเนินไปในทางสันโดษ มักน้อย จึงได้เนรมิตเรือนแก้ว (กุฏิแก้ว) ขึ้นในท้องทะเลหลวง (สะดือทะเล) แล้วก็ลงไปอยู่ประจำที่กุฏิแก้วตลอดเวลา เมื่อมีเหตุเภทภัยเกิดขึ้นในพระศาสนาหรือมีพิธีกรรมใหญ่ๆ หรือมีผู้นิมนต์ ท่านก็ขึ้นมาช่วยเสมอ จึงมักพบรูปบูชาของท่านมีใบบัวปิดศีรษะเป็นเครื่องหมาย หรือที่นิยมเรียกว่า “พระบัวเข็ม”
