ประวัติโดยสังเขป
พระครูพิสารอรัญญเขต (บุญมี พิสารธมฺโม)
อดีตเจ้าคณะจังหวัดขอนแก่นรูปแรก (พ.ศ. ๒๔๕๒ - ๒๔๗๑),เจ้าอาวาสวัดกลาง
************

โดย...พระครูปลัดวิสุทธิวัฒน์

     พระครูพิสารอรัญญเขต (บุญมี พิสารธมฺโม) เจ้าอาวาสวัดกลาง ซึ่งได้รับแต่งตั้งเป็นเจ้าคณะจังหวัดขอนแก่นเป็นรูปแรก มีประวัติพอสังเขปดังนี้

๑. ชาตะประวัติ ( เกิด )
    สถานะเดิม เด็กชายบุญมีขุมดินพิทักษ์ (ขี่) เกิดเมื่อวันที่ ๑๒ พฤษภาคม ๒๔๐๙ ปีชวด อัฐศกจุลศักราช ๑๒๓๘ รัตนโกสินทร์ศก ๙๕ เดือนกุมภาพันธ์ มี ๒๙ วันที่บ้านโพธิ์ขุมดิน หมู่ ๕ ตำบลพระบุ อำเภอพระยืน (เดิมอำเภอเมือง) จังหวัดขอนแก่น บิดาชื่อ ท้าวขุนทิพย์ ขุมดินพิทักษ์ มารดาชื่อ นางนกแก้ว ขุมดินพิทักษ์ มีพี่น้อง ๔ คนคือ
    ๑. เด็กชายบุญมี ขุมดินพิทักษ์ (ขี่) (พระครูพิสารอรัญญเขต)
    ๒. เด็กชายบัวฮอง ขุมดินพิทักษ์
    ๓. เด็กชายอ่อง ขุมดินพิทักษ์
    ๔. เด็กชายสำรอง ขุมดินพิทักษ์

๒ ประวัติการศึกษา
    เด็กชายบุญมี ขุมดินพิทักษ์ ไม่ได้เข้ารับการศึกษาอย่างเป็นทางการ เพราะการศึกษาในสมัยนั้นไม่เจริญ แต่ก็ได้เข้าช่วยงานทางบ้านด้วยการทำไร่ ไถนาตามสภาพสมัยนั้น พออายุได้ ๑๓ ปีจึงขอพ่อไปอยู่วัดเพื่อศึกษาเล่าเรียนตามวัดใหญ่ เช่น วัดบ้านโต้น โดยเรียนหนังสือลาวจากใบลานที่จานไว้และเรียนภาษาไทยขั่นใหญ่ซึ่งมาจากกรุงเทพ ฯ บ้างพออ่านออกเขียนได้ แล้วก็อยากเรียนต่อไป พออายุได้ ๑๖ ปี จึงขออนุญาตพ่อแม่เพื่อบรรพชาเป็นสามเณร ในปี พ.ศ. ๒๔๒๕ อยู่ประมาณ ๔ ปี ก็ยิ่งทำให้มีความมั่นใจในการอยู่มากขึ้น เพราะได้รับมอบหมายจากพระอาจารย์ให้สอนหนังสือแก่พระภิกษุและสามเณรที่บวชใหม่
   ในปี พ.ศ. ๒๔๒๙ ได้อุปสมบทเป็นพระภิกษุ โดยมีพระครูจาน อานนฺโท เป็นพระอุปัชฌาย์ ที่วัดกลางเมืองเก่าขอนแก่น
   พ.ศ. ๒๔๓๑ ได้รับเถราภิเษกเป็นซาบุญมี พิสารธมฺโม เมื่อเป็นเช่นนี้ก็อยากแสวงหาความรู้เพิ่มเติมจึงขอลาญาติโยมไปเรียนต่อที่กรุงเทพ ฯ ที่วัดบวรนิเวศวิหาร ธรรมยุตนิกาย แต่ถึงอย่างไรท่านก็ยังมีความเป็นเพื่อนสหธรรมิกหลายรูป เช่น พระครูธรรมธร เจ้าคณะ ๒
   พ.ศ. ๒๔๔๐ ได้กลับจากกรุงเทพ ฯ ก็รับการแต่งตั้งให้เป็นพระอุปัชฌาย์ ประจำ ตำบลพระลับ จังหวัดขอนแก่น
   ในปี พ.ศ. ๒๔๕๒ ก็ได้รับพระราชทานสมณศักดิ์เป็น พระครูพิสารอรัญญเขต และเป็นเจ้าคณะจังหวัดขอนแก่นรูปแรก(สมัยนั้นเรียกเจ้าคณะเมือง)ได้บริหารราชการทางพุทธจักรขึ้นสู่มณฑลอุดรตลอดมา
   พระครูพิสารอรัญญเขตเมื่อกลับมาจากกรุงเทพ ฯ แล้วก็ได้จัดการเรียนการสอนแก่พระภิกษุสามเณรและเด็กวัดโดยเน้นหนักทางภาษาไทยมากขึ้นจนมีศิษยานุศิษย์ได้รับแสงสว่างทางภาษาจนถึงบัดนี้ก็ว่าได้ ซึ่งมีศิษยานุศิษย์ผู้มีความรู้และเป็นที่นับถือหลายท่าน เช่น หลานชายของท่านเป็นสามเณรอยู่รูปหนึ่งชื่อสามเณรคำตา ดวงมาลา ท่านได้ส่งไปเรียนหนังสือที่กรุงเทพ ฯ โดยส่งไปฝากอยู่กับเพื่อนชื่อพระครู ธรรมธร ที่วัดบวรนิเวศวิหาร ซึ่งพระครูธรรมธรก็ได้นำสามเณรคำตา ดวงมาลา ไปอยู่ที่วัดชนะสงครามแต่เรียนหนังสือที่วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฏิ์
ซึ่งได้ดีขนาดได้รับพระราชทานเป็นสมเด็จพระพุฒาจารย์ ( อาจ อาสภมหาเถร ) ผู้ปฏิบัติหน้าที่ สมเด็จมหาสังฆราช ดังนี้เป็นต้น
ในคราวที่ดำรงตำแหน่งเจ้าจังหวัดขอนแก่นท่านได้เที่ยวจาริกมายังบ้านเกิดของท่านได้สร้างวัดหรือที่พำนักพระภิกษุสามเณรขึ้นที่บ้านโพธิ์ขุมดินที่ริมหนองสิมซึ่งได้ตั้งชื่อวัดว่า วัดป่าตาล ท่านได้เทียวมายังภูมิลำเนาซึ่งพร้อมกับทายกทายิกาสมัยนั้นจาก พ.ศ. ๒๔๕๒ - ๒๔๗๐
วัดดังกล่าวตั้งอยู่ในที่มีญาตโยมไม่มากนักและต่อมาในระยะหลังขาดเจ้าอาวาสที่มีความรู้มาบริหารขาดคนบำรุงจึงทำให้วัดยุบกลายเป็นวัดร้างไม่เหลือแม้แต่หลักฐานไว้เลย

๓. การมรณภาพ
พระครูพิสารอรัญญเขตได้บริหารราชการฝ่ายพุทธจักรตั้งแต่ พ.ศ. ๒๔๕๒ - ๒๔๗๑
รวมระยะเวลาปฏิบัติหน้าที่เจ้าคณะจังหวัดขอนแก่น ๑๙ พรรษา โดยสุขภาพรูปร่างของพระคุณท่านเรียวบอบบางซึ่งไม่สามารถหลบหลีกธรรมชาติซึ่งเป็นสัจธรรมไปไม่ได้ ท่านได้มีอาการเจ็บป่วยด้วยโรคท้องคือ ปวดท้องอย่างหนักซึ่งสมัยนั้นการแพทย์ยังไม่เจริญท่านทนพิษของโรคไม่ไหวจึงได้มรณภาพจากญาติโยมและศิษยานุศิษย์ท่ามกลางความโศกเศร้าเสียใจของลูกหลานในวันที่ ๑๙ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๗๑ ตรงกับวันพุธ ขึ้น ๙ ค่ำเดือน ๖ ปีระกา รวมสิริอายุได้ ๕๒ ปี ๓๓ พรรษา

๔.บุคลิกภาพ
พระครูพิสารอรัญญเขต เป็นผู้ที่มีบุคลิกภาพดี ร่างการสูงโปร่งเรียวบอบบาง เสียงไพเราะ เสียงสวดมนต์และให้ศีลไพเราะมีเสน่ห์ มีปฏิสันถารดี เก่งและฉลาด เป็นครูต้นแบบของสามเณรคำตา ดวงมาลา

๕.พาหนะคู่กาย
พระครูพิสารอรัญญเขต ท่านมีพาหนะคู่กายคือ เกวียนกระทุน ๑ คัน วัวสีขาว ๑ คู่ คือบักแต้มกับบักเวิน เป็นวัวผู้แสนรู้ทั้งสองตัว รูปร่างสูงใหญ่ มีลูกกระพวน เวลาเดินจะมีเสียงดัง เป็นสัญญาณบอกให้รู้ว่าเจ้าคณะจังหวัดมาแล้ว

๖.ผู้สืบทอดพระศาสนา
พระครูพิสารอรัญญเขต มีลูกพี่ลูกน้องผู้สืบทอดพระพุทธศาสนาจากอดีตถึงปัจจุบันดังนี้
   ๑.สมเด็จพระพุฒาจารย์ (อาจ อาสภมหาเถร)
   ๒.พระครูปลัดวิสุทธิวัฒน์ (ปาน ป.ธ.๖) เจ้าอาวาสวัดดงกลาง
   ๓.พระครูบริบูรณ์สารสุนทร เจ้าคณะตำบลพระบุ
   ๔.พระครูสารกิจจาทร (แดง) เจ้าคณะตำบลหนองแวง

**************

เหรียญพระครูพิศาลอรัญเขตร (บุญมี)
วัดกลางขอนแก่น

หลวงปู่บุญมี วัดกลาง จังหวัดขอนแก่น(ก่อนปี 2526)

เหรียญพระครูพิศาลอรัญเขตร(หลวงพ่อบุญมี) อดีตเจ้าคณะจังหวัด และ เจ้าอาวาสวัดกลาง จ.ขอนแก่น
"เลี่ยมพลาสติก"

 

กลอนลำประวัติพระครูพิศารอรัญเขต (บุญมี)

เรียบเรียงข้อมูล : นายสุนทร เสนาซุย